اندیشه سیاسی آیت الله طالقانی در سخنان دکتر فیرحی به مناسبت سی و هشتمین سالگرد ایشان

 چیستی استبداد مهم است تا کیستی مستبد. کیستی مستبد اهمیت ندارد. اگر استبداد باشد، مستبد هم هست. بزرگان ریشه آن را در جهل می‌دانستند و راه‌حل این مسئله جریان آزاد اطلاعات بود

فیرحی: ام‌المسائل طالقانی استبداد است

حجت‌الاسلام داوود فیرحی در این برنامه گفت: آیت‌الله طالقانی شخصیتی میانه در دین و سیاست و سنت و تجدد است. او از‌جمله متفکران بزرگ این حوزه است. یکی از آثار مهم او حاشیه‌ای است که بر اثر آیت‌الله نایینی زده و اثر دیگر او کتاب مهم پرتوی از قرآن که در حبس نوشته شده است.

فیرحی تأکید کرد: کتاب مرحوم نایینی در سال ۱۲۸۶ نوشته شده و مقدمه آیت‌الله طالقانی مربوط به سال ۱۳۳۴ است؛ یعنی فاصله‌ای بیش از نیم‌قرن داشته‌اند. این کتاب اهمیتی دارد و نظر آیت‌الله طالقانی بسیار بسیار مهم است. مسئله این است؛ گفته می‌شود جامعه ما حدود ۱۱۰ سال در مرحله گذار توقف کرده است؛ یعنی جامعه آن گذار مطلوب را تجربه نکرده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شاید مهم‌ترین مسئله جامعه ما یکی عقب‌ماندگی جامعه و یکی مسئله استعمار، دین، تجدد، آزادی و دموکراسی است، گفت: همین مسائل هم در صدر مشروطه بود، هم بعد از کودتای پهلوی دوم. مرحوم طالقانی به این مسائل فکر می‌کرد؛ چون این مسائل هنوز هم هستند؛ پس مسئله طالقانی مسئله ماست و مسئله ما، مسئله طالقانی. در مجموعه آثار طالقانی به نظر می‌رسد مسئله اصلی نواستبداد است. طالقانی با معضل استبداد روبه‌رو است. این مسئله اصلی او بوده است. او هم به مسائل ملی و هم به مسائل قومی و هم به مسائل جهانی از زاویه دین نگاه می‌کرد. همه ما می‌دانیم مسئله ما با طالقانی یکی است؛ اما آیا راه‌حل‌ها تغییری کرده یا همه داریم سعی می‌کنیم از این گردونه خلاصی یابیم.

فیرحی افزود: مرحوم طالقانی وقتی صحبت می‌کند یک ام‌المسائل دارد و آن همین مسئله استبداد است. پیچیدگی جامعه ما عجیب است. جریان‌های چپ مسائلی را مطرح کردند. شاید بهتر باشد همان‌طور که طالقانی به مشروطه برگشت تا از ایده نو‌مشروطه صحبت کند، ما هم همین کار را کنیم.

فیرحی تأکید کرد: اساسا مرحوم طالقانی مثل بقیه متفکران نظریه استبداد در جهان اسلام معتقد است باید ماهیت استبداد را شناساند. چیستی استبداد مهم است تا کیستی مستبد. کیستی مستبد اهمیت ندارد. اگر استبداد باشد، مستبد هم هست. بزرگان ریشه آن را در جهل می‌دانستند و راه‌حل این مسئله جریان آزاد اطلاعات بود.

فیرحی تأکید کرد: بهترین مقابله با مستبد مقاومت صلح‌آمیز است؛ چون استبداد شبیه به تیغ است که اگر شما شدید به آن برخورید، بیشتر می‌بُرد. مرحوم طالقانی متوجه بود که با استبداد نباید با خشونت مواجه شد. او گفت: ما بارقه‌های فکر آیت‌الله طالقانی را در سه جا داریم؛ یکی در شرح تنبیه است در ادبیات مرحوم نایینی. نایینی در این قسمت خط‌شکن است. متفکران شیعه شورا را در مقابل امامت قرار می‌دادند و به طور بنیادی نفی می‌کردند؛ حتی می‌گفتند اولین شورا سقیفه بود. دومین نکته اینکه می‌گفتند شورا برای تقویت تصمیم حاکم است و الزام‌آور نیست. مرحوم نایینی در هر دو اینها خط‌شکنی کرد. یکی اینکه شورا مثل نماز واجب است و نباید ملتزم به نتیجه بود. معنی آن این است که اگر در جنگ احد نتیجه شورا شکست در جنگ باشد، باز هم درست است.

فیرحی دومین مسئله‌ای را که آیت‌الله طالقانی توسعه داده، ایده نایینی در امر شورا خواند و گفت: نایینی گفت حتی امام معصوم هم در امر سیاسی ملزم به شوراست. این معنای شاور‌هم فی‌الامر است.

خدا به پیامبر می‌گوید پیامبر خدا الزاما باید با مردم مشورت کنی و این در حوزه امر سیاسی است. پیامبر ملزم به اطاعت از شورا بود. طالقانی این را از نایینی گرفت و در تفسیر شورا گفت اصلا شورا به این خاطر عقب مانده که اجرا نشده است و این حرف مهمی بود. او می‌گفت اگر کسی نماز نخواند، حمد و سوره‌اش هم اشتباه می‌شود. آن‌قدر باید مشورت کنیم تا مکانیسم آن درست شود.

او تأکید کرد: مرحوم طالقانی افزوده‌ای داشت و آن نزدیک‌کردن شورا به دموکراسی بود؛ یعنی شورا را از حوزه خواص خارج می‌کرد و به همه شهروندان توسعه می‌داداینجا.