آیت الله آخوند خراسانی

آیت الله ملامحمد کاظم خراسانی (1255-1329ق)مشهور به آخوند صاحب کفایه یکی از بزرگترین علمای امامیه در سده اخیر است او یکی از بلند پایه ترین حامیان مشروطیت در ایران بوده است .

ایشان در سال 1255ق در مشهد مقدس به دنیا آمد ،بعد از تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیلات به سوی نجف حرکت کردند ،در مسیر حرکت وارد سبزوار گردیده و مدتی از محضر حاج ملاهادی سبزواری فیلسوف نامی کسب فیض کرد ودر سال 1277 وارد تهران گردید ومدتی هم از محضر علمای آنجا استفاده کردند وبعد از یک سال به سوی نجف هجرت کردند ودر محضر اساتیدی مثل شیخ انصاری تلمذ کردندودر درس شیخ تا بدانجا پیشرفت کرد که توانست با استاد در بعضی از بحثهای مهم اصول فقه مناظره کند وهمین موجب شد که سایر همدرسی ها ،به او لقب آخوند دهند.

نهایتاًدر سال1329 که روسیه بخشهایی از ایران را اشغال کرده بود ایشان بعد از اعلام حکم جهاد علیه روسیه با تعدادی از علماء نجف آماده حرکت به سوی ایران می شوند که در همان شبی که صبح آن می خواستند حرکت کنند فوت می کنند ،گفته شده ایشان مسموم شده وبه شهادت رسیده اند.

اساتید:

اساتید  فلسفه: حاج ملاهادی سبزواری، ملاحسین خویی و میرزا ابوالحسن جلوه

اساتید فقه و اصول: شیخ مرتضی انصاری، میرزا محمد‌حسن شیرازی سید علی شوشتری، شیخ راضی نجفی، سید‌مهدی قزوینی میرزا حسین شیرازی

شاگردان:

آیات و مراجع عظام: میرزا ابوالحسن مشکینی، شیخ محمد حسین کاشف‌‌الغطاء، شیخ محمد‌جواد بلاغی، آقا ضیاءالدین عراقی، آقا شیخ محمد‌علی شاه‌آبادی، سید محسن امین عاملی، آقا سید‌ابوالحسن اصفهانی، حاج‌آقا حسین قمی، سید محمد‌تقی خوانساری، سید عبدالحسین حجت، سید ‌حسن مدرس، شیخ محمد‌حسین اصفهانی (کمپانی)، سید صدرالدین صدر، حاج‌آقا حسین بروجردی، سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن حکیم، شیخ احمد شاهرودی، آقا بزرگ تهرانی و ...

آثار:

مهمترین اثر او که بیش از صد مجتهد بر آن حاشیه نوشته‌‌اند، کفایه الاصول است که حاصل تبحر و نوآوریشان در فن اصول است که سبب شهرت علمی اوست. این کتاب غالباً پایه‌ی کار مدرسان خارج اصول است. دیگر آثار او عبارتند از: تعلیقه علی المکاسب، دُررالفوائد فی شرح الفرائد، الفوائد الفقهیه و الاصولیه، تکمله التبصره، شرح تکمله التبصره، الاجتهاد و التقلید و کتاب فی الوقف.

برخی اقدامات فرهنگی و اجتماعی:

-         تشکیل یک هیأت علمی از علما، بازرگانان و دیگران با هدف حمایت و پشتیباانی از آموزش دانش‌های جدید و زبان‌های اروپایی مانند فرانسوی و انگلیسی

-         کمک به انتشار مجلات اخوت، العلم و دره‌النجف به منظور گسترش آگاهی‌های سیاسی و فرهنگی و مبارزه با خرافات و جمود فکری شیعیان

 

اقدامات سیاسی:

-         صدور فتواهایی در تحریم کالاهای خارجی و حمایت از کالاهای داخلی ، به منظور رفع نیاز کشور به بیگانگان در سال 1315 ق به همراه گروهی دیگر از مراجع تقلید

-         ابراز مخالفت با اخذ وام توسط مظفرالدین شاه از روسیه تزاری و تلاش‌ در روشن ساختن اذهان مردم نسبت به پیامدهای این گونه اقدامات با درخواست اخراج رئیس گمرک ایران (نوژ بلژیکی)

-         واجب دانستن شرکت همه مسلمانان در جنبش مشروطیت:الیوم بذل وجهد در استحکام  استقرار مشروطیت به منزله جهد در رکاب امام زمان ارواحنا فدا وسرمویی مخالفت ومسامحه به منزله خزلان ومحاربه با آن حضرت است (کسروی تاریخ مشروطیت ص730)ایشان تقلیل ظلم واجرای شریعت را واجب می داند واز این حیث مشروطه را از باب مقدمه واجب ،واجب تلقی می کند.

-          

-         صدور دستورات لازم به نمایندگان مجلس برای تهیه و تصویب قانون؛(اکنون که صاحب شریعت امام زمان ناپیداست واجرای شریعت نمی شود وخواه ناخواه حکام جور چیره گردیده اند ،باری بهتر است برای جلوگیری از خود کامگی وستمگری ایشان قانونی در میان باشد وعقلای امت مجلس برپا کرده ودر کارها شور کنند )(کتاب مرگی در نور ص 159)برای تصویب قوانین .قوانینی مانند: نظام وظیفه و تشکیل یک ارتش مجهز، قانون تأسیس مدارس نوین و تعلیم براساس علوم جدید و قانون تأسیس بانک ملی و...

-         ارسال اندرزنامه دهگانه‌ برای محمد‌علی شاه به منظور جلوگیری از انحلال مجلس، و دعوت وی به قانونگرایی اسلامی، بیگانه‌گریزی و استعمارستیزی، بسط رفاه عمومی و عدالت‌ اجتماعی و تاریخنگری

-         صدور نامه‌ی شدید‌اللحن به محمد‌علی شاه، در پی تلاش وی به براندازی مشروطه

ایستادگی در مقابل دشمنان خارجی:

ایشان همچنین در پاسخ به طرح موضوع حذف مجتهدان از صحنه قضاوت براساس قانون اساسی در 19 ربیع‌الاول 1329 طی نامه‌ای به مجلس نوشت: «مرافعات شرعیه باید رجوع به مجتهدان نافذ‌الحکم شود. در احکام مجتهدان حق رجوع استیناف برای کسی نیست.»

آنگاه آخوند فتوای مشهور جهاد خود را علیه روس خطاب به مؤتمن الملک (رئیس مجلس شورای ملی وقت) ارسال و اعلام نمود که خود همراه با مجاهدان عازم ایران خواهد شد تا در این جهاد مقدس شرکت کند. همچنین در نامه‌ای به علمای تبریز آنان را به ضرورت آموزش سلاح امر نمود و حکمی مبنی بر تحریم قطعی خرید و فروش کالاهای روسی صادر کرد.

نیروهای روس که به بهانه‌ی حفظ منافع تجاری و مال و جان و اتباع خود در بحبوحه قیام ملت ایران وارد کشور شده بودند و پس از گذشت ده ماه از افتتاح مجلس دوم، به هیچ روی حاضر به ترک کشور نبودند، آخوند را به ارسال تلگرافی به مجلس واداشت و از به تأخیر افتادن خروج آنان از کشور گلایه نمود و طی فتوایی، استفاده از اجناس روسی در داخل کشور را تحریم کرد. این فتوا عکس‌العمل روسیه را برانگیخت و این کشور توسط قنسول خود در عراق، مراتب نگرانی دولت روس را از اقدامات آخوند به اطلاع وی رساند. آخوند هم در جواب با قاطعیت و در عین نزاکت و استدلال پاسخ ادعاهای پوچ آنها را داد.

به دنبال این اولتیماتوم، قوای روس در اوائل ذیحجه 1329 ق وارد کشور گردید و تا قزوین پیشروی کرد و تهران مورد تهدید واقع شد. وزارت خارجه انگلیس هم یادداشت دولت روس را تأیید نمود. در همین حال دولت انگلیس نا امنی جنوب را بهانه کرد و تا سه ماه به دولت ایران فرصت داد تا امنیت راه‌ها را برقرار سازد، در غیر این صورت «پلیس جنوب» را تشکیل خواهد داد.

سرانجام آخوند تصمیم گرفت تا برای بیرون راندن روس‌ها از کشور و نظارت نزدیک به امور دولت و مجلس و جلوگیری از انحرافات پیش آمده به همراه حدود پانزده نفر از مجتهدان و علمای طراز اول نجف و در رأس گروه کثیری از مجاهدان به سوی ایران حرکت نماید. اما صبح روز حرکت به طور ناگهانی در نجف اشرف درگذشت. (20 ذیحجه 1329ق) مرگ او طبیعی تلقی نشد و گفته شد عوامل روس و انگلیس او را به شهادت رساندند.