گزیده ای ازاندیشه وعمل سیاسی محقق کرکی

نورالدین علی بن حسین عبدالعلی کرکی مشهور به محقق ثانی وخاتم المجتهدین در(870-940 ق)جبل عامل به دنیا آمد،

وی در مدارس جبل عامل تحت تأثیر مکتب فکری شهید اول مبتنی بر شیوه اصولی واجتهادی وتأکید بر اختیارات فقیه تحصیل کرد ودرسال 909به نجف رفته  واز مجتهدان بزرگ روزگار  محسوب می شد.

در این زمان با روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی واعلام حکومت شیعی ،کرکی با توجه به مظلومیت شیعه وبا توجه به دعوت شاه بعد از فتح عراق از علمای شیعه برای هجرت ،به ایران آمده وضمن همکاری با حکومت به تبلیغ دین شیعه پرداخت .

کرکی با توجه به درگیری مستقیم با مسائل سیاسی ونوشتن رساله های مختلف مانند :نماز جمعه ،نفحات لاهوت،به  تقویت فقه سیاسی پرداخت ودر ادامه با توجه به درگیری قزلباشها با علما که موقعیت آنها را به خطر انداخته بودند به نجف برگشته وبه تألیف جامع المقاصد پرداختند .

با روی کار آمدن شاه تهماسب ونیاز او به علما برای تثبیت قدرت وکسب مشروعیت از کرکی دعوت کرد که به ایران برگردند ،ودر این دعوت شاه قول دادند که محرمات را ترک کنند وشراب ننوشند .

در حکم درخواست شاه از کرکی برای آمدن به ایران موارد زیر تأکید شده بود:

1-ترویج تشیع ومتابعت از علما 2-کرکی به عنوان بزرگترین علما نایب امام زمان است واطاعت از او در همه امور واجب است ومی توانند در مناصب حکومتی عزل ونصب کنند 3-در مسیر ورود ایشان به ایران حکام باید به استقبال او بروند واحترام تمام کنند

کرکی یک سال بعد تصمیم می گیرند به ایران بروند که فوت می کنند ؛گفته شده ایشان را مسموم کرده اند

اندیشه سیاسی:

کرکی همکاری با حاکم جور ودادن خراج به او ودریافت هدایا وجوایزی که از خراج تهیه شده از سوی حاکم جور را حلال می شمارند وخود نیز آنهارا می پذیرفتند (منظور از حکومت جور یعنی حکومت غیر معصوم یا منصوب از سوی ایشان )

مخالفان کرکی عبارتند از :1- بعضی علما از جمله شاگردشان قطیفی که گرایشات اخباری داشتند 2- قزلباشها که علما را رقیب خود می دانستند خصوصا کرکی که اختیارات وسیعی داشتند و بیشتر موقعیت آنها را خطر انداخته بودند

در کل محقق کرکی با قدرت علمی واستدلالی خود فقه را تقویت کرد وبه مسائلی که تغییر حکومت وقدرت رسیدن شیعه بوجود آورده بود مثل اختیارات فقیه ،نماز جمعه ،خراج توجه زیادی داشتند .

کرکی در جامع المقاصد در مورد نماز جمعه به صورت مبسوط بحث کرده واز شرایط برگزاری آن حضور معصوم یا نایب او او می داند وبا سید مرتضی وابن ادریس که در زمان غیبت معصوم نماز جمعه را جایز نمی دانستند مخالفت می کند ومعتقد است که فقیه منصوب از جانب معصوم است واختیارات اوعلاوه بر فتوا وقضا شامل برگزاری نماز جمعه می شود وبه طور کل به عنوان حاکم منصوب از سوی امام است .

کرکی علاوه بر جامع المقاصد در رساله نماز هم به ولایت فقیه اشاره می کند ؛ایشان فقیه را به نیابت کلی منصوب از سوی معصوم می داند وتمام اختیاراتی که حاکم منصوب امام دارد را برای فقیه هم جاری می داند

کرکی ادله ولایت فقیه را عبارت می داند از :1- اجماع به غیر از قتل وحدود 2- روایات ؛مثل روایت مقبوله عمر بن حنظله وروایت ابی خدیجه وغیره....

کرکی در رساله نماز جمعه همچنین به بیان شرایط فقیه نایب امام می پردازد ؛که عبارتند از 1-عدالت 2-علم وتوانای استنباط احکام 3- دارا بودن ملکه اجتهاد 4- حافظه واستعداد 5- داشتن تمکن وقدرت برای انجام اختیارات .

اختیارات فقیه عبارتند از :قضاوت ،(در صورتی که برای شیعه خطر نداشته باشد )،دریافت وتقسیم زکات –خمس –وخراج ،افتا ،امر به معروف ونهی از منکر  ،اجرای حدود .

کرکی امر به معروف ونهی از منکر را واجب عینی می داند ،وچهار شرط برای آن ذکر می کند 1- علم به معروف یا منکر بودن فعل که آنرا واجب می داند 2- احتمال تأثیر 3-اصرار به ترک معروف یا انجام منکر 4- نبودن مفسده برای آمر وناهی

کرکی امر به معروف ونهی از منکر را زبانی می داند ،اما ضرب وجرح وکشتن را منوط به اذن امام معصوم می داند ،ودر عصر غیبت هم ضرب وکشتن را مبتنی بر جواز اقامه حدود از سوی فقیه می داند.

ایشان در آخر بیان می کنند که احکام مربوط به قضا واقامۀ حدود از سوی سلطان جائر غیر مشروع است واین امور از وظایف فقیه جامع الشرایط است وفقط ایشان می توانند اقامۀ حدود کنند اما مشروط به نداشتن مفسدۀ اجتماعی واحساس امنیت از سوی حکومت .

در کل ایشان قائل به وللایت فقیه جامع الشرایط هستند .

منابع:1-اندیشه سیاسی محقق کرکی ،سید محمد علی حسینی زاده

2-جامع المقاصد

3-چالش سیاست دینی ونظم سلطانی ،دکتر نجف لک زایی

الله اعلم